Kendi Adına ve Hesabına Bağımsız Çalışanların Sigortalılığı (Eski Bağ-Kur, Yeni 4/1-b)

Türk sosyal güvenlik şemsiyesi altına, hizmet akdine tabi çalışanlar ile kamu personellerine göre daha geç katılan kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanların sigortalılığı ilk kez 02.09.1971 tarihli ve 1479 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu (Bağ-Kur) Kanunu ile sağlanmıştır. Ayrıca 10.09.1977 tarihli ve 2108 sayılı Muhtar Ödenek ve Sosyal Güvenlik Kanunu ile köy ve mahalle muhtarlarının Bağ-Kur kapsamında zorunlu sigortalı olmaları sağlanmıştır. 1983 yılında 2926 sayılı Tarımda Kendi Adına ve Hesabına Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kanunu kabul edilerek tarım kesiminde bağımsız çalışanların sosyal güvenlikleri sağlanabilmiştir.

01.10.2008 tarihinden önce yukarıda genel hatları ile bahsedilenlerin sigortalılıkları 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu 4 üncü madde birinci fıkrası (b) bendi (4/1-b) kapsamında devam ettirilmektedir. Ayrıca 6132 sayılı At Yarışları Hakkında Kanuna tabi jokey ve antrenörlerin de (4/1-b) kapsamında sigortalı sayılacakları Kanunun 4 üncü maddesi üçüncü fıkrasında düzenlenmiştir.

(4/1-b) kapsamında sigortalı olan kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanları, kanunun lafzından hareketle genel olarak değerlendirmek, bu sigorta statüsünün kapsamını anlamak bakımından faydalı olacaktır.

1- Köy ve mahalle muhtarları

2108 sayılı Muhtar Ödenek ve Sosyal Güvenlik Yasası gereğince, 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesi kapsamında sigortalı sayılmayı gerektirecek bir çalışması bulunmayan veya bu kapsamda aylık ve gelir almayan köy ve mahalle muhtarları, (4/1-b) kapsamında sigortalı sayılırlar.

Köy ve mahalle muhtarlarının sigortalılıkları, muhtar seçildikleri tarih itibarıyla başlar ve muhtar seçildiklerine ilişkin mazbatalarını ilgili seçim kurulundan aldıkları tarihten itibaren il veya ilçe mülki amirliklerince on beş gün içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilir.

Köy ve mahalle muhtarlarının sigortalılıkları muhtarlık görevinin bittiği tarihte sona erer ve bu tarih de yine il ve ilçe mülki amirliklerince ve sigortalılarca on gün içinde Kuruma bildirilir.

Ayrıca köy ve mahalle muhtarlarından 5510 sayılı Kanunun (4/1-b) kapsamında gelir vergisi mükellefi olanlar hariç, aynı zamanda hizmet akdi ile çalışmaya başlayanların sigortalılıkları, çalışmaya başladıkları tarihten bir gün öncesinden itibaren sona erer ve bu tarih sigortalılarca yine on gün içinde Kuruma bildirilir.

2- Ticari kazanç veya serbest meslek kazancı nedeniyle gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olanlar

193 sayılı Gelir Vergisi Kanununa göre Ticari kazanç veya serbest meslek kazancı nedeniyle gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olanlar, vergi mükellefiyetlerinin başladığı tarihten itibaren (4/1-b) kapsamında sigortalı sayılacaklardır. Bunlar, 5510 sayılı Kanun gereğince işe başlama işlemlerini tekemmül ettiren vergi dairesince, tekemmül tarihinden itibaren en geç 15 gün içerisinde Sosyal Güvenlik Kurumuna ilgili bildirilirler. Ancak işe başlama işlemlerinin tekemmül ettirileceği tarih vergi mükellefiyeti işleminin tesis tarihinden itibaren iki ayı geçemez.

3- Gelir vergisinden muaf olup, esnaf ve sanatkâr siciline kayıtlı olanlar

193 sayılı Kanunun Vergiden Muaf Esnaf başlığını taşıyan 9. maddesinde yer alan mesleki faaliyetleri sebebiyle vergiden muaf olup 5362 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar Meslek Kuruluşları Kanununa göre esnaf ve sanatkârlar siciline kayıtlı olanlar (4/1-b) kapsamında sigortalı sayılmışlardır. Bunların sigortalılıkları esnaf ve sanatkârlar siciline tescil edildikleri tarihten itibaren başlayacaktır ve sicil müdürlüklerince en geç 15 gün içerisinde Sosyal Güvenlik Kurumuna bildireceklerdir. Gelir vergisinden muaf olup, esnaf ve sanatkâr siciline kayıtlı olanların aylık faaliyet gelirlerinden bu faaliyetine ilişkin masraflar düşüldükten sonra kalan tutarı, prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz katından az olduğunu belgeleyenler ise sigortalı sayılmazlar.

4- Şirket Ortakları

a) Anonim şirketlerin yönetim kurulu üyesi olan ortakları

Daha önceki düzenlemeye göre anonim şirketlerin kurucu ortakları ve yönetim kurulu üyesi olan ortakları Bağ-Kur kapsamında sigortalı sayılmakta iken 5510 sayılı Kanun sonrasında yalnızca anonim şirketlerin yönetim kurulu üyesi olan ortakları, seçildikleri tarih itibariyle sigortalı sayılmışlardır. Bu kapsama dâhil olanlar, ilgili şirket yetkililerince yönetim kurulu üyeliğine seçildikleri tarihten itibaren en geç on beş gün içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilir.

b) Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin komandite ortakları

5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin (3) numaralı alt bendi ile sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin komandite ortakları sigortalı sayılmışlardır. Bu şirketlerin komandite ortaklarının sigortalılıkları, şirketin ticaret siciline tescil edildiği tarihte başlar ve bu tarih ticaret sicil memurluklarınca on beş gün içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilecektir.

Ayrıca sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin komandite ortaklarından hisse devri alan yeni ortaklarının sigortalılıkları, ortaklar kurulunca devrin yapılmasına karar verildiği tarihte başlar ve yine şirket yetkililerince on beş gün içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilecektir. Bununla birlikte ortaklar kurulunca devrin yapılmasına karar verildiği tarih; kararın, hisse devrine ilişkin tanzim edilen noter devir sözleşmesinin, devrin yapıldığının işlendiği pay defterinin birer sureti veya devir ticaret sicil memurluğunca tescil edilmiş ise ticaret sicil gazetesinde ilan edildiği nüshasının Kuruma verilmesi gerekmektedir.

c) Diğer şirket ve donatma iştirakleri ortakları

Kanun koyucu, 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin (3) numaralı alt bendinde anonim şirketlerin yönetim kurulu üyesi olan ortakları, sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin komandite ortaklarını saydıktan sonra “diğer şirket ve donatma iştirakinin ise tüm ortakları” ifadesini kullanarak genel ve kapsayıcı bir ifade kullanma yoluna gitmiştir. Bu anlamda;

·          Kollektif şirket ortakları,

·          Adi komandit şirketlerin komandite ve komanditer ortakları,

·          Limited şirket ortakları,

·          Donatma iştiraki ortakları, kanunun lafzından hareketle kapsamına aldığı ortaklar olarak değerlendirilebilir.

Bu şirket ortaklarından; kollektif şirket, adi komandit şirketlerin komandite ve komanditer ortakları ile donatma iştiraki ortaklarının sigortalılıkları, vergi mükellefiyetlerinin başladığı tarihte başlar ve bu tarih vergi dairelerince on beş gün içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilmek zorundadır.

Limited şirket ortaklarının sigortalılıkları ise şirketin ticaret siciline tescil edildiği tarihte başlar ve bu tarih ticaret sicil memurluklarınca Kuruma bildirilir.

Yine Limited şirket ortaklarından hisse devri alan yeni ortakların sigortalılıkları, ortaklar kurulunca devrin yapılmasına karar verildiği tarihte başlar ve bu tarih ortaklar kurulu kararının, noter devir sözleşmesinin, devrin işlendiği pay defterinin birer sureti veya devir ticaret sicil memurluğunca tescil edilmiş ise ticaret sicil gazetesinde ilan edildiği nüshasının Kuruma ibraz edilmesi kaydıyla şirket yetkililerince on beş gün içinde Kuruma bildirilir.

Şirket ortaklarının, (4/1-b) kapsamında bulunma halleri sona erdiği takdirde bu durum on gün içinde Kuruma bildirilecektir.

5) Tarımsal faaliyette bulunanlar

5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin (4) numaralı alt bendi, hizmet akdine bağlı olmaksızın kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan tarımsal faaliyette bulunanların (4/1-b) kapsamında sigortalı olduklarını düzenlemektedir.

Daha önce 2926 sayılı Tarımda Kendi Adına ve Hesabına Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kanunu kapsamında sigortalı olanların hak ve yükümlülükleri (4/1-b) maddesinin (4) numaralı alt bendi kapsamında devam ettirilmektedir. Tarımda kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanların sigortalılıkları, bağlı oldukları ziraat odalarınca veya kendilerince bir yıl içinde bildirilmesi hâlinde odaya kaydedildikleri tarihten, bu süre içinde bildirilmemesi hâlinde ise bildirimin Kuruma yapıldığı tarihten başlar ve bu tarih meslek kuruluşuna kayıtlarının yapıldığı tarihten itibaren bir ay içinde ziraat odalarınca veya ziraat odalarının bulunmadığı yerlerde tarım il/ilçe müdürlüklerince Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilmek zorundadır.

Tarımda kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanların faaliyetlerine başladıkları tarihten itibaren bir ay içinde sigortalılıklarını sigortalı bildirim belgesi ile doğrudan veya internet ya da benzeri ortamda Kuruma bildirirler.

Tarımda kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan; yıllık tarımsal faaliyet gelirlerinden, bu faaliyete ilişkin masraflar düşüldükten sonra kalan tutarın aylık ortalamasının asgari ücretten az olduğunu belgeleyenler ile 65 yaşını dolduranlardan talepte bulunanlar sigortalı olarak kabul edilmezler.

Bunların sigortalı sayılmama halleri nedeniyle sigortalılıkları sona erenlerden muafiyet şartlarının ortadan kalktığını, ziraat odalarından, ziraat odalarının bulunmadığı yerlerde tarım il/ilçe müdürlüklerinden alacakları belge ile birlikte bir yıl içinde Kuruma bildirenlerin sigortalılıkları belgenin düzenlendiği tarihten bu süreyi geçirenlerin sigortalılıkları ise bildirimin Kurum kayıtlarına intikal ettiği tarihten başlar. Bu tarih sigortalılarca ve ilgili kuruluşlarca Kuruma bildirilir.

6) Jokey ve antrenörler

6132 sayılı At Yarışları Hakkında Kanuna tabi jokey ve antrenörlerin lisans belgesine istinaden fiilen çalışmaya başladıkları tarihte başlar ve bu tarih, kaydın yapıldığı tarihten itibaren bir ay içinde Türkiye Jokey Kulübünce Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilmek zorundadır.

Jokey ve antrenörlerin sigortalılıkları, lisansları yenilenmeyenler için lisanslı oldukları yılın sonunda sona erer ve bu tarih Türkiye Jokey Kulübü ve sigortalılarca on gün içinde Kuruma bildirilir.

Kısaca özetleyecek olursak, 01.10.2008 tarihinden önce 1479, 2926 ve 2108 sayılı Kanunlar gereğince sigortalılıkları Bağ-Kur kapsamında sağlananların hak ve yükümlülükleri artık 5510 sayılı Kanunun (4/1-b) bendi kapsamında belirlenmektedir. Bu kapsamda,

·                   Köy veya mahalle muhtarı seçilenler

·                   Hizmet akdine bağlı olmaksızın kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan;

o  Ticari kazanç veya serbest meslek kazancı nedeniyle gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olanlar,

o  Gelir vergisinden muaf olup esnaf ve sanatkâr siciline kayıtlı olanlar,

o  Kollektif şirketlerin ortakları,

o  Limited şirketlerin ortakları,

o  Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin komandite ortakları,

o  Adi komandit şirketlerin komandite ve komanditer ortakları,

o  Donatma iştirakleri ortakları,

o  Anonim şirketlerin yönetim kurulu üyesi olan ortakları,

o  Tarımsal faaliyette bulunanlar,

·                   Jokey ve antrenörler, (4/1-b) statüsüne tabi olarak sigortalı sayılırlar.